Suyunun Suyunu Satma Bitiyor

Yüzyılın başından beri defalarca köpürüp sonra da büyük bir gürültüyle patlayan ABD ekonomisine Obama yönetimi yeni temeller atmaya kararlı görünüyor. Yeni ABD ekonomisinin temellerini ise daha iyi okullar, alternatif enerji kaynakları, etkin bir sağlık sistemi ve sıkı bir şekilde denetlenen Wall Street oluşturacak.

Son dönemlerde çok sık gündeme gelen "ABD ekonomisinde finans sektörü küçülecek" tartışmalarına Başkan Obama "Ekonominin atardamarı bankacılık sistemini korumaya devam edeceğiz. İşyerlerini finanse etmek, tüketicilerin otomobil, ev alabilmeleri için ihtiyaçları olan krediyi kolayca bulabilmelerini sağlayan sistem sürecek. Bunların hiçbiri değişmeyecek. Ama sağlıklı bir bankacılık sistemimiz olacak. Değişecek olan ise kredilerimizin yarısını elinde tutan banka dışı sektör olacak" diyor.

Yuppiler hoşlanmayacak

Ama Obama, milyon dolarlık bonuslar alıp bir tabak bifteğe gözünü kırpmadan 100 dolar ödeyen 25 yaşındaki yuppilerin bu durumdan hoşlanmayacağını da sözlerine ekliyor. ABD Başkanı, aslında son 10-15 yılda Wall Street'te olup bitenlerin, Silikon Vadisi'nde bir dönem inanılmaz paralar kazanan genç beyinlerin bu durumlarını devam ettiremeyip, ünlü dot.com çöküşünden çok farklı olmadığına da dikkat çekiyor. Bugün Silikon Vadisi'nin yine güçlü olduğunu söyleyen Obama, Wall Street'in de yine güçlü olacağını ama bugünkü gibi büyüklüğünün ekonominin yarısını oluşturmayacağını, 70'li, 80'li yıllardaki düzeyinde olacağını belirtiyor. Bunun da ekonomideki kaynakların başka sektörlere de aktarılacağı anlamına geleceğine dikkat çekiyor.
Ve Obama, ülkemiz için de geçerli olan şu çok önemli saptamayı yaparak "Biz matematikte başarılı her üniversite öğrencisinin türev piyasalarında ticaret yapan biri olmasını istemiyoruz. Biz onların bazılarının mühendislik eğitimi almasını, bazılarının da bilgisayar program tasarımına gitmesini istiyoruz" diyor.
Başkan'ın kısa bir süre önce kendisiyle yapılan özel bir röportajda dile getirdiği bu niyetlerin hayata geçmeye başladığı da görülüyor. Amerikan basını çarşamba günü, Obama yönetiminin türev piyasalarını gözetim altına alacak yeni bir kurum, yeni bir otorite oluşturacak yasal düzenlemeler için Kongre'nin hızla harekete geçmesini istediğini duyurdu.
Türev piyasaları ABD'deki krizin en büyük sorumlusu olarak görülüyor ve onlarca yıldır doğru dürüst denetime tabi tutulmuyor. Yeni yapılacak düzenlemeye borsalarda işlem gören türev türleri, takas bankların da dahil edilmesi isteniyor. Böylece türev piyasalarına ürün sokmak ve bunların alım satımı pahalı hale getirilmeye çalışılıyor. Krizin en önemli nedenlerinden birinin de türev piyasalarındaki denetim eksikliği olduğunu düşünen ABD yönetimi yeni konacak kurallarla hem bu piyasaların şeffaflaşacağını hem de şirketlerin türev ürün satımına ve ellerinde tutacakları türev kâğıt miktarına sınır getirmeyi amaçlıyor.

800 trilyon dolarlık piyasa

Türev piyasaları ilk geliştiği yıllarda hayli küçüktü. Sistem en genel hatlarıyla örneğin ev kredisi veren bir bankanın, alımı için kredi verdiği eve koyduğu ipotek karşılığı tahvil, bono vb bir ürün çıkarıp bunu uzman hedge fonlara satması, onların da bu gelirlere dayanarak uluslararası piyasalarda başka fonlara yatırım yapması, onların da Japon ev kadınlarına yüksek faizli bonolar satması gibi yöntemlerle işliyor.
Ancak geçen sürede kaldıraç işlevi gören bu ürünlerin piyasaları öylesine bir patlama yaptı ki, İsviçre'deki Bank of International Settlements'ın hesaplarına göre, geçen yıl dünyada türev piyasalarında işlem gören kontratların değeri 800 trilyon doları aştı. ABD borsa ve finans piyasalarının kalbi Wall Street'in motoru son yıllarda türev piyasaları oldu. Ancak türev piyasalarındaki ürünlerin gerçek değerini bilmek mümkün değil. Yatırımcılardan, analistlerden ve denetçilerden bunlar gizleniyor. Halka açık borsalarda, işlem gören kuruluşların yaptıkları her işin en küçük detaylarına kadar hesabını vermek zorunda oldukları yerlerde türev ürünler açık bir şekilde işlem görmüyor.

Yeni bir düzen kurulacak

Aslında düzgün bir şekilde işlese türev piyasalarda gelecekteki risklerden korunmak için son derece yararlı ürünler var. Örneğin ihracatçısınız. Mayıs ayında sattığınız ürünün bedelini ağustosta alacaksınız. Ama doların üç ay sonraki değerini bilemediğiniz için fiyat vermekte zorlanıyorsunuz. İşte burada future piyasalarından yararlanabiliyorsunuz. Hesabınızı yapıp üç ay sonra gelecek dolarınızı X liradan bozduğunuzda kârlı olacağınızı gördüğünüzde malınıza fiyat koyabiliyorsunuz. Sonra da türev piyasasına çıkıp ağustos vadede dolarınızı o fiyattan satmayı taahhüt ediyorsunuz.

Bir de ithalatçı düşünelim. Üç ay sonra yapacağı ödeme için doların ne olacağını bilemiyor. O da hasabını yapıp üç ay sonra belli bir fiyattan alım garantisini arıyor. Türkiye'de Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası bu işleri yapıyor. VOB'un piyasasında alıcı ve satıcı buluşturuluyor. Artık hemen her banka ve aracı kuruluş VOB işlemleri yapıyor. Böylece gelecekte dolar ne olacak diye uykularınız kaçmadan işinize gücünüze bakmanız mümkün oluyor.

O nedenle ihracatçılar, sigorta şirketleri ya da hava yolu şirketleri gelecekteki riskten korunmak ya da zararlarını minimuma indirmek için türev piyasalarından yoğun bir şekilde yararlanıyor.
Ama dünyada türev piyasaları suyunun suyunu satmaya döndüğü için tarihin en büyük krizlerinden birine yol açtı.

Şimdi bu piyasaların yeni kurallara bağlanması için ilk adım Amerika'da atılıyor. Sanırız bütün dünyada benzeri bir eğilim olacak ve türev piyasalarında da yeni bir düzen kurulacak